Narząd wzroku jest bardzo czułym i precyzyjnym aparatem optycznym pozwalającym odbierać bodźce z otaczającego świata. Są one następnie przetwarzane w korze mózgu na obrazy i w ten sposób pojawia się to, co nazywanym widzeniem. Przedstawiamy podstawowe informacje na temat budowy oka, czyli wiedzę medyczną w przystępnej formie.
Narząd łzowy, siatkówka oka i ciało rzęskowe – gdzie się znajdują i jaką pełnią funkcję?
Oko zbudowane jest z wielu struktur. Każda z nich ma określoną rolę. Narząd wzroku składa się z dwóch gałek ocznych umieszczonych w oczodołach oraz aparatu ruchowego oka, dzięki któremu możemy poruszać oczami. Bardzo ważny jest również aparat ochronny oka, czyli powieki, które chronią przed urazami, gruczoł (narząd) łzowy, spojówka oraz rzęsy i brwi. Gruczoł łzowy jest zlokalizowany w przednim, górnym kącie oczodołu. Zadaniem narządu łzowego jest produkcja łez, które nawilżają, oczyszczają i chronią powierzchnię oka przed drobnoustrojami oraz zanieczyszczeniami [1]. Spojówka jest to cienka błona śluzowa, która pokrywa zewnętrzną powierzchnię oka oraz tylną stronę powiek.
Oko ludzkie ma kształt zbliżony do kuli i zbudowane jest z trzech warstw [2]. Zewnętrzną warstwę gałki ocznej tworzy twardówka, która chroni przed urazami i nadaje jej kształt. Przednia jej część jest na tyle cienka, że przepuszcza światło. Nosi ona nazwę rogówki oka. Tylna część twardówki jest zaś gruba i nieprzepuszczalna. Kolejna warstwa oka ludzkiego to naczyniówka (błona naczyniowa), w której znajdują się naczynia krwionośne. Jej głównym zadaniem jest dostarczanie oczom tlenu i składników odżywczych. Przednia część naczyniówki tworzy tęczówkę, w której centralnym punkcie znajduje się źrenica. Ciało rzęskowe otacza tęczówkę i łączy ją z naczyniówką. Znajdują się w nim tzw. mięśnie rzęskowe, które pozwalają zmieniać kształt soczewki.
Trzecia warstwa gałki ocznej to siatkówka. Znajdują się w niej komórki barwnikowe, czyli czopki i pręciki reagujące na natężenie światła i jego barwę. Największe zagęszczenie pręcików i czopków nosi nazwę plamki żółtej, która odpowiada za ostrość widzenia. Plamka ślepa to część siatkówki, która nie zawiera komórek światłoczułych. Wychodzi z niej nerw wzrokowy przekazujący impulsy nerwowe do mózgu. Budowa i funkcje poszczególnych struktur oka to niezmiernie ciekawy temat. Oko jest jednym z najbardziej skomplikowanych narządów ludzkiego ciała.
Warto zgłębić podane tu informacje i dowiedzieć się więcej na temat tego, jak zbudowane jest oko.
Czym są adaptacja i akomodacja oka?
Mięśnie gładkie tęczówki pozwalają na zmianę wielkości źrenic, dzięki czemu możliwe jest regulowanie dopływu światła do wnętrza oka. Zjawisko to nosi nazwę adaptacji – jest ona odruchem bezwarunkowym. Przy wysokim natężeniu światła źrenica zwęża się, a gdy światła jest niewiele – rozszerza się. Poszerzone źrenice mogą też jednak świadczyć o silnym stresie lub przyjmowaniu substancji psychoaktywnych. Akomodacja oka polega na przystosowaniu oka, a konkretnie dostosowaniu kształtu soczewki do odległości, w jakiej znajduje się przedmiot. Gdy jest blisko, soczewka staje się bardziej wypukła, a gdy patrzymy na obiekt znajdujący się w pewnej odległości, soczewka się spłaszcza. Dzięki temu możliwe jest precyzyjne ustawienie ostrości obrazu i ostre widzenie.
Jak to się dzieje, że widzimy?
Oczy pozwalają nam odbierać bodźce świetlne, ale to za sprawą kory mózgowej przekształcamy je w widzenie przedmiotów zewnętrznych (i osób). Światło przechodzi przez rogówkę i trafia do źrenicy, za którą zlokalizowana jest soczewka, a za nią ciałko szkliste oka. Promienie świetlne skupiają się przed siatkówką. W kolejnym etapie trafia na powierzchnię siatkówki, gdzie jest załamywane. Pobudza czopki i pręciki siatkówki, co powoduje powstanie impulsu nerwowego. Jest on przekazywany z receptora za pośrednictwem neuronów czuciowych oraz neuronów ruchowych poprzez nerw wzrokowy do mózgu. Tam impulsy są dekodowane i interpretowane. W efekcie otrzymujemy barwne obrazy, czyli to, w jaki sposób widzimy świat.
Co ciekawe, różne osoby mogą postrzegać ten sam przedmiot/ sytuację w różny sposób, zależnie m.in. od wcześniejszych doświadczeń. Oczy są obiektywnym receptorem bodźców, natomiast ich interpretacja zależy od mózgu – pamięci, wspomnień, przekonań obserwatora.
Jak dbać o oczy?
Prawidłowa higiena oczu polega na zapewnieniu im optymalnych warunków i ochronie przed szkodliwymi czynnikami. Należą do nich m.in. oglądanie telewizji i praca przy komputerze (długotrwałe wpatrywanie się w ekran), promieniowanie słoneczne, przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach, palenie tytoniu. Czynniki te mogą przyczyniać się do suchości oczu – pamiętajmy zaś, że film łzowy nie tylko nawilża, ale i odżywia oczy. Suchość oczu zwiększa ryzyko stanów zapalnych i może prowadzić do uszkodzenia rogówki [3].
Oczy należy chronić: w słoneczne dni nosić okulary z filtrem UV, ograniczyć wpływ innych szkodliwych czynników i zapewnić im odpowiedni odpoczynek, w tym wystarczającą ilość snu. Jeśli pracujemy przy komputerze, warto nosić okulary ochronne. Zaleca się też odpowiednie ustawienie monitora. Aby zadbać o prawidłowe nawilżenie gałki ocznej, warto zwrócić uwagę na dietę i ilość wypijanej w ciągu dnia wody. Rekomenduje się wypijanie ok. 2,5 l płynów dziennie. W sezonie grzewczymi ważne jest też utrzymywanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniach.
Istotne jest również kontrolne wykonywanie badań okulistycznych. Na przykład badanie dna oka może dostarczyć wielu cennych informacji o kondycji narządu wzroku, a także ogólnym stanie zdrowia [4].
Przy suchości oczu zaleca się stosować nawilżające krople, które wspierają działanie filmu łzowego [5]. Są one dostępne bez recepty i można stosować je tak często i tak długo, jak to potrzebne. Przy zakupie zwróćmy uwagę na skład. Optymalnym wyborem są nawilżające krople do oczu z naturalnymi składnikami, takimi jak kwas hialuronowy i bez dodatku konserwantów.
Bibliografia:
- Lens A., Nemeth S.C., Bedford J. K. Anatomia i fizjologia narządu wzroku. Misiuk-Hojło M. (red.), Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2010.
- Kostek, Anatomia i fizjologia narządu wzroku, Link
- Marek Prost, Zespół suchego oka, Link, data dostępu 24.05.2023.
- Paulina Glasner, Konrad Siebert, Leopold Glasner, Nowoczesne metody
obrazowania dna oka , Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 2, 73–78. - Grabska-Liberek I., et al., Wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego dotyczące diagnostyki i leczenie Zespołu Suchego Oka, 2017, s. 1 – 15.
